Pričom vas danas upoznajemo sa manje poznatom vojnom istorijom malog tivatskog mjesta koje danas znamo po trajektu i pravom primorskom životu. Pričom vas vodimo do Lepetana.
Na mjestu gdje se danas automobili na obali Lepetana ukrcavaju na trajekte koji će ih prevesti do Kamenara na drugoj obali zaliva Boke Kotorske, prizor je prije nešto više od vijeka, bio mnogo drugačiji.
Nad starom kamenom kućom koja i danas stoji na lepetanskom pristaništu, tada su se nadvijale tamne sijenke velikih cilindričnih predmeta koji su se dizali u nebo sa obližnjeg proplanka u kasarni Lepetane – glavnom uporištu Balonarskog odjeljenja Pete tvrđavske artiljeriske regimente carske i Kraljevske austro-ugarske vojske.
Osim što je kao glavna austro-ugarska vojnopomorska baza na južnom Jadranu, imala hidroplansku stanicu u Kumboru i klasični kopneni aerodrom u Sutorinskom polju kod Igala, Boka Kotorska je prije više od stotinu godina imala i još jednu, manje poznatu komponentu vazdušnog ratovanja o kojoj je veoma malo pisano – balonarstvo.
Naime, na prostoru sada već bivše kasarne u Lepetanima koju je kao skladište i sada koristi Mornarica Vojske Crne Gore, još 1907. udareni su temelji vazduhoplovstva u Boki jer je ovdje tada izgrašena velika hala za balone za potrebe Balonarsrskog odjeljenja 5. tvrđavske artiljersijske regimente u Boki Kotorskoj.
Balonarstvo se inače, kao tehnološki novi način u podršci vođenju kopnenog rata, u Austriji počelo koristiti još 1849. kada je vojska te države prvi put upotrebila balone za osmatranje pokreta neprijatelja i bacanje bombi iz vazduha na protivničke linije.
Balonarsko odjeljenje 5. tvrđavske artiljerijske regimente u Boki Kotorskoj bilo je stacionirano u Lepetanima gdje je početkom 20.vijeka, Austro-Ugarska na nekadašnjim vinogradima, maslinjacima i zasadima smokava na zaravni uz more kod izvorišta Plavda, sagradila više zgrada za smještaj materijala i posade, pristanište za brodove, reprezentativan oficirski klub, a onda i sam hangar za smještaj balona.
Ovdašnja jedinica imala je kako klasične, statične balone M-96 krupnog oblika, tako i upravljive aerostate M-98 drakene, koji su svojim cilindričnim oblikom i perajama na kraju svog tijela, pomalo ličili na mnogo veće i ozbiljnije leteće naprave koje su se proslavile u Prvom svjetskom ratu – čuvene njemačke vazdušne brodove (cepeline).
Ovi baloni su na svoje misije iznad Boke, uzlijetali kako direktno iz baze u Lepetanima, tako i sa raznih položaja na terenu. Po potrebi službe i saglasno razvoju sutuacije tokom Prvog svjetskog rata, baloni i drakeni iz Lepetana uzlijetali su i sa hridina na obali otvorenog mora na Luštici kako bi osmatrali prilaze Boki i što je moguće ranije primijetili eventualno približavanje francuskih, italijanskih i britanskih ratnih brodova najvažnijoj austro-ugarskoj pomorskoj bazi na Južnom Jadranu. Bilo je i primjera podizanja balona u nebo i direktno sa plovila na sred zaliva Boke.
Uz korićenje mobilnih postrojenja za punjenje vodonikom, pumpi i mobilnih motornih vitala, baloni i drakeni su na zadatke podizani i iz ravnice u Grblju, ali i sa nižih obronaka Vrmca i Goražde odakle su njihove posade osmatrale pokrete i položaje crnogorske vojske u neposrednom susjedstvu – na lovćenskom frontu.
Posebno značajnu ulogu ovi vazduhoplovi odgirali su u artiljerijskim duelima koje su austrougarski ratni brodovi iz Boke, povremeno vodili sa jedinicama crnogorske vojsjke potpomognutim jednim detašmanjom artiljeraca iz Francuske.
Danas na te dane podsjeća samo još niz sačuvanih starih fotografija vojnih balonara iz Lepetana, snimljenih prije više od jednog vijeka.
Sljedećeg puta kada krenete do Tivta i Lepetana, zamislite umjesto trajekta balone i pokušajte da doživite neka stara vremena koje Boka i dalje čuva od zaborava.
Tekst: Boka news i Share Montenegro
Join the discussion