Povodom 100 godina od potapanja na olupini austrougarske torpedne krstarice „Kaiser Franz Joseph I“ u uvali Cipavica na ulazu u zaliv Boke Kotorske održana je međunarodna ronilačka ekspedicija.
Zaron na olupinu starog ratnog broda koji leži na 40-tak metara dubine u hrvatskim teritorijalnim vodama sa sjeveroistočne strane poluostrva Oštro na ulazu u Boku, organizovali su ronilački klubovi „Sea Star“ iz Molunda i „Epidaurum“ iz Cavtata.
Pored ronilaca iz Hrvatske, u ekspediciji su učestvovali i ronioci iz Crne Gore, Makedonije, Novog Zelanda te Austrije od kojih su neki i članovi tamošnjeg udruženja Marineverband iz Beča, za očuvanje tradicija nekadašnje Carske i Kraljevske Ratne Mornarice Austro-Ugarske (K.u.K. Kriegsmarine).
„Ronjenje je proteklo u najboljem mogućem redu. Imali smo gotovo perfektne meteo-uslove na površini, kao i sjajnu vidljiviost pod vodom, pa je ovo bila odličlna prilika za dodatno istraživanje olupine brods „Kaiser Franz Joseph I“ i da se napravenjeni novi foto i video snimci“- kazao je ronilački instruktor Dragan Gačević iz Ronilačkog centra „Marina“ u Herceg Novom koji je sa kolegama roniocima iz Cavtata i Molunta, bio jedan od organizatora ove ekspedicije.
Prije nego što je u četvrtak na olupinu zarionila glavnina učesnika, Gačević i njegove kolege iz Hrvatske su se kao dobri domaćini, postarali da se zaron adekvatno pripremi, pa su se pored ostaloga, dan ranije i sami spustili na olupinu u podmorju uvale Cipavica i za krmu i pramac „kaiser Franz Josepha I“ vezali signalne plutače koje označavaju poziciju potopljenog broda.
Prema riječima Gačevića, potopljeni brod na dnu mora leži na svom lijevom boku, djelimično utonuo u mulj, pa ronioci obilaze desnu stranu „Kaiser Franc Jozefa I“ „okićenu“ brojnim ostacima parangala, mreža i sidara malih čamaca koje su na olupini izgubili ribari, pokušavajući doći do obilnijeg ulova jer u potopljenim brodovima obično žive kvalitetne vrste ribe.
Na krmi broda i dalje su jasno vidljiva i čitljiva slova kojima je ispisano njegovo ime, dok na pramcu jedno od dva sidra na desnom boku i dalje stoji u svom ležištu – sidrenoj oki dok drugo nedostaje.
Pretpostavlja se da je ono izvađeno sa olupine zajedno sa properlerima, propelerskim osovinama, topovima i još nekim drugim djelovima broda, tokom operacija podvodnog sječenja i vađenja vrijednih obojenih metala sa olupine, a koje je šezdesetih godina prošlog vijeka, obavila splitska firma „Brodospas“.
Tada su, pored ostaloga, izvađena i dva pramčana topa „Škoda“ kalibra 150 mm, a koji se danas zapušteni i skoro zaboravljeni, nalaze na Cetinju gdje su svojevremeno donešeni da budu eksponat u Istorijskom muzeju Crne Gore.
Inače, stari ratni brod koji je nosio ime čuvenog austro-ugarskog imperatora Franca Jozefa I (1830-1916), gotovo je sudbinski vezan sa Bokom Kotorskom i ostavio je značajan trag u njenoj istoriji na prelazu 19. u 20. vijek. Sa svojim brodom blizancem „Kaiserin Elisabeth“, „Kaiser Franz Joseph I“ izgradjen je 1889 u brodogradilištu u Trstu.
Originalno koncipirani kao tzv. „torpedo ramm kreuzer“, odnosno torpedne krstarice koje su imale i posebno ojačan izduženi donji dio pramca radi napada na neprijatelja udarom u njegov brod, ova dva broda su već u to vrijeme bili tehnološki prevaziđeni primjerak austro-ugarskog kopiranja tada prilično neuspješne francuske „mlade škole“ u ratnoj brodogradnji. Izgradnja ovog 104 metra dugog ratnog broda deplasmana 4.267 tona, koštala je tadašnjih 5. 156.884 krune.
„Šternekove konzerve za sardine“ kako su mornari tada zvali „Franca Jozefa“ i „Kaiserin Elisabeth“ po njihovom idejnom tvorcu, tadašnjem komadantu austro-ugarske Ratne mornarice, admiralu Maksimilijanu Daublebskom fon Šterneku, međutim, pokazali su se kao vrlo izdrživljivi brodovi koji su bez većih problema „tukli“ ne samo Jadransko, već i mnoga svjetska mora i okeane.
Tako je „Franc Jozef“ naprimjer, predvodio austro-ugarski flotni odred 1895. godine na Sjevernom moru, na svečanosti otvaranja Kilskog kanala u Njemačkoj, dvije godine kasnije brod je plovio vodana istočne Azije, a 1898. bio je u Portugalu. Od 1904. do 1905. „Franc Jozef“ je rekonstruisan u laku krstaricu i izmijenjeno mu je originalno naoružanje, nakon čega je raspolagao sa ukupno 8 topova kalibra 150 mm, 16 topova kalibra 47 mm i dva mitraljeza kalibra 8 mm, te četiri torpedne cijevi kalibra 400 mm.
Nakon rekonstrukcije „Franc Jozef“ ponovno plovi vodana istočne Azije, a po izbijanju Prvog svjetskog rata službuje u Boki Kotorskoj, kao stražarski brod – odnosno pokretna baterija za odbranu zaliva. Tokom rata, u nekoliko navrata dejstvovao je po artiljerijskim položajima na Lovćenu, sa kojih su Crnogorci topovima gađali Boku. Učestvovao je i u čuvenoj pobuni mornara 1.februara 1918., a za istoriju ovih krajeva „Franc Jozef“ je značajan i zašto što je upravo na njegovoj palubi 1889. potpisan ugovor između austro-ugarske mornarice i Opštine Tivat kojom je mornarici ustupljeno zemljište za izgradnju Pomorskog arsenala u Tivtu.
Po završetku Prvog svjetskog rata „Kaiser Franz Joseph I“ se našao među austro-ugarskim ratnim brodovi u Boki koji su predati su saveznicima- Britancima, Francuzima i Italijanima.
Brodovi su razoružani i raspremljeni, a glavnina posada je iskrcana i poslana kućama. Neznatan dio posada ostao je na brodovima kako bi pomogao saveznicima pri iskrcaju naoružanja i opreme koja je skladištena na kopnu.
Sva artiljerijska municija sa brodova ukrcana je na krstaricu „Kaiser Franc Jozef I“ koju je nadzirala mješovita saveznička straža. Vezan na sidrenoj plutači u uvali Žanjice na ulazu u Boku, brod se tokom jakog nevremena 17.oktobra 1919. godine, otrgnuo od plutače, i ubrzo zatim potonuo nedaleko odatle, na ulazu u uvalu Cipavica.
Prema jednoj od verzija, razlog potonuća je bila sabotaža jugoslovenske strane, no za to nikada nisu pronađeni valjani dokazi.
Tekst i fotografije- Siniša Luković – Bokanews
Join the discussion