Da li ste znali da su na teritoriji današnje Crne Gore postojali gradovi kao Medun, Novigrad, Lug, Gradac?
Pred mnogobrojnim osvajanjima i prirodnim katastrofama, nestajali su cijeli gradovi ostavljajući za sobom ruševine.
Nicala su nova gradska utvrđenja, neka od njih postoje i danas, a neka su zaboravljena.
Da li dovoljno znamo o tome i da li vrednujemo kulturnu baštinu svoje zemlje?
Doba Ilira – Ulcinj, Budva, Risan i Medun
Na teritoriji današnje Crne Gore, u starom vijeku, živjeli su Iliri. Oni su, prije rimskih osvajanja, bili pod jakim uticajem Grka.
Veliko kraljevstvo prostiralo se od lijeve obale Neretve do Epira (Albanija), obuhvatajući i sva ostrva današnje Hrvatske, osim Visa.
Iz ovog najranijeg perioda potiču primorski gradovi Ulcinj, Budva i Risan, a u unutrašnjosti Medun.
Ilirska kraljica Teuta, fotografija Portal Ul info
Posljednja ilirska kraljica, Teuta (“strah i trepet Otranta”), vladala je iz Skadra. Njena flota brodova bila je za to vrijeme veoma brza pa su spretni gusari zadavali velike probleme Grcima i Rimljanima u Jadranskom i Jonskom moru. Prećutno je odobravala gusarenje svoje flote zbog čega je i ušla u otvoren sukob sa Rimljanima koji su je na kraju porazili i ukinuli ovo veliko kraljevstvo.
Iliri se nisu bavili samo gusarenjem, bili su pomorci, trgovci i imali veoma razvijenu brodogradnju.
Tim poljskih arheologa iskopao je u Crnoj Gori palatu ilirskih kraljeva (Portal Analitika)
Lijepa, mudra i opaka kraljica okončala je svoj život samoubistvom kako ne bi dopala u ruke neprijatelju. Tako makar govori legenda, jer iz tog perioda nemamo pouzdanih podataka.
Mnogi gradovi imaju svoju verziju njenog života i smrti, pa je kod nas rasprostranjeno vjerovanje da je kraljica rođena u Ulcinju, a da je prilikom napada rimske vojske pobjegla u Risan. Smatra se da su ostaci tvrđave na brdu Gradina bili njeno sklonište. U samom Risnu je bila kovnica novca, koja je sada 18 m pod vodom, u blizini hotela “Teuta”.
Rimska provincija Dalmacija – Kotor, Duklja, Pljevlja, Rose
Teritorija današnje Crne Gore zatim ulazi u sastav rimske provincije Dalmacije, što donosi romanizaciju društva. Romanizacija je bila izraženija na primorju i u Duklji, dok se u ostatku zemlje zadržava starosjedilački, ilirski element.
Fotografija: Kick Starter
Najznačajniji gradovi toga vremena su bili Risan, Duklja i Pljevlja (Muncipijum S) koji su podignuti na nivo rimske gradske samouprave (Muncipij), dok su Budva, Ulcinj i grad tadašnjeg naziva Acruvium koji se vjerovatno nalazio na mjestu današnjeg Kotora bili naselja rimskih građana.
Risan je već tada imao burnu istoriju iza sebe, a u periodu rimske vladavine nastavlja da se razvija. Budva, odnosno Butua, pruža nejasne podatke. Interesantno je i da ne znamo ni kako je izgledao tadašnji Olcinium (Ulcinj) iako je postojao i mnogo ranije.
Duklja, fotografija: Living in Montenegro
Bedemi i glavne ulice Duklje su otkrivene arheološkim istraživanjima. Konstatovano je postojanje foruma s nizom javnih građevina, kao što su bazilike, hramovi, terme i drugi objekti.
Antički grad na teritoriji današnjih Pljevalja se nalazio na lokaciji sela Komini, a poznato je samo prvo slovo njegovog nekadašnjeg imena pa je lokalitet nazvan Municipium S. Bio je, uz Duklju jedan od najvažnijih gradova provincije Dalmacija na teritoriji Crne Gore.
Muncipium S, selo Komini, Pljevlja. Fotografija: Muzej Pljevlja
Sljedeći bitan događaj je formiranje provincije Prevalis koja je obuhvatala teritoriju (približno) sadašnje Crne Gore i i Albanije. Provincija se odvojila od Dalmacije a glavni grad bio je Skadar. Pominje se i stanica Rose kao i naselje Ribnica.
Poslije podjele carstva na Istočno i Zapadno, 395. godine, Prevalis je priključen Istočnom carstvu. Provincija prolazi kroz značajnu krizu. Narod je osiromašen, pritisnut porezima koji su se plaćali u naturi. Time se gube zanimanja poput trgovine i narod se sve više vezuje za zemljoradnju.
U ovakvim teškim prilikama, teritorija današnje Crne Gore dočekuje period naseljavanja Slovena i prelaz na novu veliku istorijsku etapu.
Doseljavanje Slovena – Bar, Svač, Martinići
Slovenskim upadima uspjele su da odole tvrđave na samoj morskoj obali, kao na primjer Budva. Kasnije su stupili u neposredne dodire sa Slovenima, trgovali sa njima i tako olakšavali svoju egzistenciju.
Na drugim mjestima došlo je do pomjeranja i preseljavanja na bolje zaštićene i utvrđenje tačke. Vjerovatno je srednjevjekovni Kotor nastao preseljavanjem stanovnika starog Acruviuma. Pretpostavka je da su i Bar, Svač i Martinići takođe nastali na ovaj način.
Svač, fotografija TO Ulcinj
Sredinom IX vijeka, tacnije 840-841. Saraceni (kako su u srednjem vijeku zvali Arape i Maure) su opustošili Budvu, Rose i donji Kotor. Ovo pustošenje imalo je u gradovima za posljedicu izmjenu odnosa Slovena i Romana i oni dobijaju sve izrazitiji slovenski karakter.
Dukljanska država – Krajina, Žabljak, Spuž, Morača, Soko, Bihor, Ratac, Gradac i Plav
U ravnicama oko Skadarskog jezera, dolini Zete i u zaleđu morske obale na potezu od Boke Kotorske do Bojane, obrazovala se kneževina Dukljana. Njoj su u XI vijeku pripali Skadar, Ulcinj, Budva, Kotor i grad Duklja. Car Konstantin Porfirogenit pominje još tri naseljena grada u Duklji – Gradac, Novigrad i Lug. Do danas nije tačno ustanovljeno gdje su se nalazili ovi gradovi.
Dukljanska država je isprva bila isuviše malog prostranstva i snage da bi se mogla isticati u balkanskim političkim prilikama. Njen razvoj proticao je u sijenci krupnih događaja koji su odlučivali o sudbini Balkanskog poluostrva.
Krajem X i početkom XI vijeka Dukljom je vladao knez Vladimir sa prijestonicom u Krajini kod današnjeg sela Ostrosa, odnosno crkve Bogorodice Krajinske. Od ove prijestonice, osim ostataka crkvenog kompleksa, nije se ništa drugo očuvalo.
Bitkom kod Bara, 1042. knez Vojislav sa sinovima pobijedio je vizantijsku vojsku i konačno osigurao samostalnost Dukljanske države. Od ovog vremena ova oblast se naziva i Zetom u čijem sastavu su bile Raška, Bosna, Trebinje i Hum.
Episkopija u Baru 1089. postala je arhiepiskopija. Čitava dva stoljeća vodila se borba iz koje je Bar izašao kao pobjednik utoliko što je sačuvao arhiepiskopski rang. Ovaj veliki uspjeh se desio za Bodinove vladavine. Poslije njegove smrti, 1108. godine u Zeti su nastale dinastičke borbe koje su oslabile državu.
Ostaci tvrđave Ratac, fotografija: Portal Analitika
U isto vrijeme, Raška se snaži i osamdesetih godina XII vijeka Nemanja zauzima Zetu zajedno sa primorskim gradovima i prisajedinjuje je Raškoj.
Vrlo vjerovatno je dobar broj gradova, odnosno manjih utvrđenja, u unutrašnjosti teritorije Crne Gore, već nastao do ovog perioda ako ne kao tvrdo zidana arhitektura, ono bar kao drvena.
To su bili Žabljak, (Lug), Spuž, Morača, Soko u Pivi (Šćepan-grad), (Medurječje) Bihor, Gradac i Plav.
Spuž, fotografija:Living in Montenegro
Srednjovjekovni grad Soko su štitile kamene litice i kameni zid velike debljine. Danas se vide ostaci ogromnih zidina, voltova i podzemnih ulaza, a skoro na samom vrhu nalaze se dvije velike kamene stolice, usječene u živim stijenama. Jedna od njih bila je poznata i vidljiva od ranije, a druga je nedavno otkrivena.
Od većine ima vrlo malo ili uopšte nema tragova na terenu. U primorju je do ovog vremena bio osnovan vjerovatno već Ratac, koji je kasnije utvrđen.
Izvor: Expeditio, Dalmatinski portal, Montenegrina, Portal Analitika
Join the discussion