Njegoševi spomenici rasuti svijetom

Petar II Petrović Njegoš, crnogorski vladika, državnik, filozof i pjesnik.

Rade Tomov je rođen 13. odnosno 1. novembra po starom kalendaru 1813. Školovanje je započeo u manastiru Savina kod učitelja Sime Milutinovića Sarajlije. Na vladarski tron Crne Gore stupio je nakon smrti Petra I kao sedamnaestogodišnjak, a za mitropolita je hirotonisan 1833. u Rusiji.

Na početku vladavine ukinuo je guvernadurstvo i učvrstio organe državne vlasti – Senat, Gvardiju i perjanike. Uveo je poreske klase, kako bi osigurao prihode za državnu kasu.

Podigao je vladičansku kuću Biljardu.

U Mlecima je nabavio ćiriličnu štampariju, a 1834. osnovao je prvu svjetovnu školu u Crnoj Gori.

Na vojno-političkom planu nastojao je, više diplomatskim putem, nego oružjem, da očuva mir i teritorijalnu cjelovitost Crne Gore.

Kao vatreni pobornik ideje jugoslovenstva zalagao se za oslobođenje porobljenih slovenskih naroda na Balkanu. Petar II Petrović Njegoš najznačajnija je ličnost u istoriji crnogorske kulture i književnosti.

Njegova najpoznatija djela su „Gorski vijenac“, „Luča mikrokozma“, „Lažni car Šćepan Mali“.

Umro je 1851.

Danas vam predstavljamo Njegoševe biste…Od spomenika na Lovćenu, pa širom svijeta…

Prva kapela Petra II

Njegoš je 1845. podigao na Jezerskom vrhu, malu kapelu, koju je posvetio Svetom Petru Cetinjskom.

Kapela je ujedno bila prvi objekat, posvećen novom crnogorskom svecu, kojeg je crkva kanonizovala 1834. godine.

Sa stanovišta graditeljskog nasljeđa, kapela na Lovćenu, predstavljala је nepoznati tip pravoslavnog objekta u Crnoj Gori, bez uporišta u tradiciji. Izgledom je više podsjećala na odbrambenu kulu, iako bi u jednom širem smislu mogla asocirati i na ranohrišćanske krstionice, koje je Njegoš imao prilike vidjeti prilikom svojih posjeta Italiji. Po izgledu kapela na Lovćenu, najviše je ličila na Tablju i kule, koje su 1938. bile podignute oko Biljarde.

Razlog za podizanje kapele, osim davanja počasti Svetom Petru Cetinjskom, bio je i u Njegoševoj želji da bude sahranjen na Lovćenu.

Motiva, zbog kojih je Njegoš poželio da njegov grob bude na vrhu ove planine, vjerovatno ima nekoliko.

Jedan sasvim sigurno leži u činjenici da je Jezerski vrh vidljiv i sa kopna i sa mora, i da je kapela trebalo između ostalog da bude uočljiv simbol slobode ne samo za Crnogorce, nego svu „slovensku braću“ koja su godinama bila pod vlašću, Turske, Mletačke ili Austrijske države.

Njegoš je umro 19. oktobra 1851. i sahranjen je u Cetinjskom manastiru.

Vremenske nepogode i stalna bojazan od mogućeg skrnavljenja grobnice, uticali su da se njegov zahtjev ne ispuni odmah nakon smrti. Prenos Njegoševih zemnih ostataka na Lovćen, organizovao je i 27. avgusta 1855.  i obavio njegov nasljednik knjaz Danilo.

Druga kapela Petra II 

Austrijska politička i vojna elita, bila je svjesna simboličnog značaja Lovćena za crnogorski slobodarski duh, pa su tokom Prvog svjetskog rata, iz Kotorskog zaliva bombardovali i oštetili kapelu. Njegoševi zemni ostaci su ponovo vraćeni u Cetinjski manastir.

Nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca sa dinastijom Karađorđević na čelu, stvorena je u decembru 1918.

Prva zamisao Ivana Meštrovića kako da izgleda mjesto Njegoševog vječnog počinka nakon što je prva kapela oštećena.

Do izvođenja radova po Meštrovićevom nacrtu nije nikada došlo, jer je kralj Karađorđević uvažio negodovanje crnogorskog mitropolita Gavrila Dožića i Srpske pravoslavne crkve, kojima se Meštrović rad nije učinio dovoljno pravoslavnim.

Već 1920. Sveti arhijerejski sabor srpske pravoslavne crkve, na svojoj sjednici održanoj 19. novembra u Patrijaršiji u Beogradu, donio je odluku o obnovi Njegoševog groba i kapele Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu.

U izvještaju se naglašava da su temelji kapele gotovo uništeni i da sve treba početi iznova, kako bi se sačuvala želja „velikog pjesnika“.

Nakon odustajanja od Meštovićevog projekta, napravljen je novi plan obnove, koji je povjeren ruskom stručnjaku u oblasti sakralne arhitekture, Nikolaju Petroviču Krasnovu. Radovi na obnovi Kapele trajali su od juna do septembra 1925. i protekli su uz učešće jugoslovenske vojske.

“Ostaci građevine su srušeni i cijeli objekat je izgrađen ponovo, uz djelimično korištenje prvobitnog materijala. Nova kapela se tlocrtom i izgledom u znatnoj mjeri podudarala sa prvobitnom građevinom, ali se po obliku i veličini radilo samo o približnoj, a ne preciznoj rekonstrukciji.

Umjesto sv. Petra Cetinjskog, čijem je kultu, kapelu posvetio Njegoš, ona je sada bila posvećena sv. Đorđu, krsnoj slavi Petrovića i Karađorđevića. Poslije skoro deset godina 21. septembra 1925. u kapelu koju je podigao kralj Aleksandar Karađorđević, prenešeni su posmrtni ostaci Petra II Petrovića Njegoša.

Njegoševa kapela na Bjelasici

Na Ključu, jednom od vrhova Bjelasice, nalazi se crkva za koju kažu da je “milimetarska kopija nekadašnje Njegoševe kapele na Lovćenu” koja je izgrađena 1925.

Crkva je posvećena Hristovom Preobraženju i osveštana je avgusta 2005.

Mauzolej Petra II 

Početkom 1952. Vlada Narodne Republike Crne Gore ponudila je Ivanu Meštroviću, da se „primi plemenitog posla… rada na spomeniku u slavu Njegoša“.

Vlada je 1952. donijela Odluku o izgradnji Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Sa druge strane, Meštrović je u saradnji sa svojim prijateljem i saradnikom arhitektom Haroldom Bilinićem, razradio kompletno arhitektonsko riješenje. Za nepunu godinu, Meštrović je uradio detaljnu maketu mauzoleja i u gipsu Njegoševu figuru i dvije karijatide, u istim veličinama, koje su bile predviđene da se urade u kamenu.

Nakon što je posao završen „gipsani gorostas“ i karijatide upućeni su brodom u Split.

Posao „prenošenja“ figura iz gipsa u kamen, povjeren je Meštrovićevom učeniku i poznatom vajaru Andriji Krstuloviću.

U želji da što autentičnije prikaže crnogorsku ženu i djevojku, Meštrović je zatražio da mu se u Ameriku pošalje što više fotografija viđenih crnogorskih „nevjesta i đevojaka“. Poznato je da je na Cetinju te fotografije radio fotograf Jovan Marić, uz posebnu dozvolu ministra unutrašnjih poslova Voja Biljanovića. On je pripremio oko 500 fotografija djevojaka iz Cetinja, Danilovgrada, Crmnice, Morače, Kolašina, Mojkovca.

Zbog loših ekonomskih uslova, a upravo kada je 1962. umro Ivan Meštrović, izgradnja Mauzoleja bila je obustavljena na neodređeno vrijeme, pa je Njegoševa skulptura, zajedno sa karijatidama privremeno smještena u montiranim barakama, koje su se nalazile u dvorištu Državnog muzeja.

Dolazak Josipa Broza Tita na Cetinje u maju 1968. ponovo je aktuelizovano pitanje završetka Njegoševog mauzoleja na Lovćenu.

Izgradnja mauzoleja finansirana je obaveznim i dobrovoljnim prilozima iz čitave Jugoslavije. Svečano otvaranje obavljeno je 28. jula 1974, a spomenik je otvorio predsjednik Predsjedništva Crne Gore Veljko Milatović.”

Njegošev spomenik u Trebinju

Njegošev spomenik u Trebinju je otkriven u maju 1934.

U pitanju je bronzani kip, rad akademskog vajara Tome Rosandića koji se školovao u Beogradu i Beču u ateljeu Ivana Meštrovića. Spomenik je poklonio svom rodnom gradu Jovan Dučić smatrajući da se „ovim aktom odužuje i svom rodnom mjestu i velikom geniju“.

Ponešen ljepotom velikih gradova, u kojima je imao priliku da živi ili boravi, Jovan Dučić je želio da dio ovih metropola prenese u rodno Trebinje.

Dučić je svoju zamisao predočio prijateljima i od tadašnjih vajara zatražio da mu izrade kipove pojedinih velikana.

Prvi mu se odazvao Toma Rosandić, koji je Dučiću darovao Njegoševu bistu izlivenu u Mađarskoj, za čiju je izradu iskorišten jedan austrougarski trofejni top. Dučić je izradio kameno postolje u Trebinju i dao da se ureže natpis o njegovom poklonu.

Na otkrivanju spomenika Njegošu u Trebinju, došao je i kralj Aleksandar Karađorđević. Otkrivanje spomenika izazvalo je za ono vrijeme veliku pažnu javnosti, a pratila ga je trodnevna svečanost.

Njegoš pred katoličkom crkvom u Prčanju

Njegoševa bista u Prčanju, postavljena je 1954. neposredno ispred ulaza u Župnu crkvu posvećenu Rođenju Bogorodice. Crkva je najveći vjerski objekat u Boki Kotorskoj.

Njegoševa bista, rad vajara Ivana Meštrovića, postavljena je 1954. na platou ispred ulaza okrenuta prema moru, neposredno ispod niše u kojoj je kip Apostola Petra. Ova bista je zapravo jedan od odlivaka Meštrovićeve skulpture iz 1932. a koju je on poklonio Odboru za podizanje Njegoševog spomenika u Beogradu. Bez obzira na motiv, postojanje biste pravoslavnog vladike u sklopu jednog katoličkog hrama predstavlja svojevrstan kuriozitet. Takođe, interesantno je da je Njegoševa bista ispred katoličke crkve u Prčanju, prvi javni spomenik, posvećen Njegošu u Crnoj Gori.

Petar II u Podgorici

Njegošev spomenik u Podgorici, postavljen je 1956. u parku ispred zgrade Crnogorskog narodnog pozorišta i rad je akademskog vajara Sretena Stojanovića. Skulptura je urađena prema nacrtu koji je 1951. objavljen u časopisu Stvaranje, kao jedan od mogućih modela za Njegošev spomenik na Cetinju.

Podgorička skulptura je prvi od tri odlivka, koji su pored Podgorice, postavljeni u Beogradu i Rimu.

Nakon višegodišnjeg traženja lokacije, spomenik Petru II Petroviću Njegošu, postavljen je 1994. na platou između Filozofskog fakulteta i Rektorata univerziteta u Beogradu.

Njegošev spomenik u Rimu postavljen je 2005.  u parku Villa Borghese nedaleko od istorijskog centra grada i poznatog trga Piaza del Popolo. Na postamentu, na tabli od travertina, na italijanskom jeziku je napisano „poeta e vescovo principe del Montenegro“ („Pjesniku, vladici i princu Crne Gore“).

I dalje po svijetu…

Njegošev spomenik podignut je u Klivlendu, država Ohajo u Sjedinjenim Američkim Državama. Spomenik je podignut 1936.

Spomen bista, u Lovćencu, postavljena je 19. jula 2012.

Bista je rad Ivana Meštrovića i posljednji je poznati primjerak odlivka orginala iz 1932. postavljen u javnom prostoru

U okviru obilježavanja jubileja 150 godina od Njegoševog boravka u Herceg Novom, ispred crkve sv. Spasa na Toploj, 1975. podignuta je spomen bista.

Njegoš je u ovom Manastiru, boravio od 1825. do 1827.  gdje je stekao osnovno obrazovanje kod igumana Josifa Tropovića.

Bista je izlivena u bronzi i rad je akademskog vajara Draga Đurovića, a bistu je svečano otkrio književnik Meša Selimović.

Isti rad Draga Đurovića, Njegoševa spomen bista, koja je postavljena u Toploj, našla je svoje mjesto i u Kijevu, Ukrajina i postavljena je 13. juna 2013.

Bronzana skulptura postavljena je u parku Nacionalnog tehničkog univerziteta „KPI“ u okviru kulturne saradnje između Ukrajine i Crne Gore.

Izvor: Plava zvijezda